ਕੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਨੇ ?

ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਲੋਪਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਕਟ: ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ

ਇਹ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਨਤੀਜਿਆਂ 'ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਏਆਈ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

1. ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ: AI ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਤੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ

ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਨਕਲੀ ਬੁੱਧੀ (AI) ਉਪਕਰਨ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ—ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਜੋ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਇਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਆਪਣੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਹੱਦ ਅਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

2. ਅੰਕੜੇ: ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ

ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਜੰਸੀ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ:

ਇਸ ਸਮੇਂ 1,576 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਗੰਭੀਰ ਖ਼ਤਰੇ (Endangered) ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ, ਔਸਤਨ ਹਰ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।

1950 ਤੋਂ 2010 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, 230 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਈਆਂ।

ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਹਰ ਚੌਦਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।

ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਅੱਧੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।

3. ਭਾਸ਼ਾ: ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਭੰਡਾਰ

ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਜ ਦੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹਨ।

ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ: ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ, ਮਾਰੂਥਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਕਾਰਨ, ਵਿਕਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਵਾਲੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਬਦ ਹਨ (ਜਿਵੇਂ: ਛੜਪਦਤ, ਹਲੋਟਿਓ, ਝਪਟੋ, ਸਰਵੰਤ, ਆਦਿ)। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਊਠ ਲਈ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ: ਲਾਰਡ ਮੈਕਾਲੇ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ-ਅਧਾਰਤ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਣ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਸਵੈ-ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਸ਼ਾਈ ਚਾਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ।

4. ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਲੋਪਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ

ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ:

ਸਮਾਜਿਕ ਲਾਪਰਵਾਹੀ: ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂਆਂ ਦੀ 'ਬੋ' ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮੌਤ ਇੱਕ 85 ਸਾਲਾ ਔਰਤ, ਬੋਆ, ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਸੰਸਥਾਗਤ ਸੰਚਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।

ਨਿੱਜੀ/ਸਮੂਹ ਪੱਖਪਾਤ: ਮੈਕਸੀਕਨ ਭਾਸ਼ਾ 'ਅਯਾਪਾਨੇਕੋ' ਦੇ ਆਖਰੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਨਿੱਜੀ ਵਿਵਾਦਾਂ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸੰਚਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਈ।

ਪ੍ਰਵਾਸ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ: ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਲਈ ਜੱਦੀ ਥਾਂ ਛੱਡਣ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਯਾਨੀਜ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲੀਕੋਕੋ ਮੁਫਵੇਨੇ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ)।

ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪਰਿਵਾਰ: ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ (ਜੋ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ) ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਬਾਅ: ਕੁਝ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੱਖਪਾਤ ਕਾਰਨ ਭਾਸ਼ਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਉਇਗਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ)।

5. ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਮੀਦ ਅਤੇ ਯਤਨ

ਜੇਕਰ ਇਮਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:

ਭੂਮੀਜ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ: ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ, ਝਾਰਖੰਡ ਅਤੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭੂਮੀਜ ਭਾਸ਼ਾ, ਜੋ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਅਤੇ ਔਨਲਾਈਨ ਕੋਰਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਬਚਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਹ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੌਜਵਾਨ ਭੂਮੀਜ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਨ।

ਸਿੱਟਾ: ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਦਾ ਅਧਾਰ ਹਨ। ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ, ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।