208 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈ ਸੀ ਸੰਧੀ ਫਿਰ ਨੇਪਾਲ ਦਾ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸੀਮਾ ਵਿਵਾਦ ਕਿਓਂ?

ਕਾਠਮੰਡੂ, 17 ਮਈ, ਪਰਦੀਪ ਸਿੰਘ: ਨੇਪਾਲ ਵੱਲੋਂ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ 100 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਇਸ ਨੋਟ 'ਤੇ ਜੋ ਨਕਸ਼ਾ ਛਾਪਿਆ ਹੈ, ਉਸ 'ਚ ਕਈ ਖੇਤਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਆਪਣਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੁਸ਼ਪਾ ਕਮਲ ਦਹਿਲ ਪ੍ਰਚੰਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 3 ਮਈ ਨੂੰ 100 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨੋਟ 'ਤੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਨਕਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੈਬਨਿਟ ਨੇ 25 ਅਪ੍ਰੈਲ ਅਤੇ 2 ਮਈ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੋਟ ਦੇ ਨਵੇਂ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਨਵੇਂ ਨੋਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਇਹ ਨਕਸ਼ਾ ਕਰੀਬ ਚਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 2020 'ਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਇਹ ਵਿਵਾਦ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਪੌਡੇਲ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਚਿਰੰਜੀਵੀ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਕਦਮ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਵੀ ਆਈ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐੱਸ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਇਕਪਾਸੜ ਕਰਾਰ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਮਾਮਲੇ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਫੈਸਲੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤ 'ਚ ਕੋਈ ਬਦਲਾਅ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕਦੇ। ਏਬੀਪੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਨੇਪਾਲ ਦਾ ਵਿਵਾਦਿਤ ਨਕਸ਼ਾ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕੇਪੀਐਸ ਓਲੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੌਰਾਨ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ 'ਤੇ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਵਾਦ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ?

ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ 1850 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਸਰਹੱਦ ਸਾਂਝੀ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਸਿੱਕਮ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਬਿਹਾਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਵੀ ਹਨ। ਤਾਜ਼ਾ ਵਿਵਾਦ 2020 ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾ ਕੇ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਏ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪੀਐਮ ਓਲੀ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਝਟਕਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਜੂਨ 2020 ਵਿੱਚ, ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦਿਤ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਲਿੰਪਿਆਧੁਰਾ, ਲਿਪੁਲੇਖ ਅਤੇ ਕਾਲਾਪਾਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨੇਪਾਲ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਕੈਲਾਸ਼-ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਮਾਰਗ ਨਾਲ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰੇ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਨਵੀਂ ਸੜਕ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਸੰਬਰ 2019 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਨਕਸ਼ਾ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਲਾਪਾਣੀ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਪਿਥੌਰਾਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੇਪਾਲ ਤੋਂ ਇਤਰਾਜ਼ ਸੀ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਮਤਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਪੱਧਰ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਤੰਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਵਿਡ ਮਹਾਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਗੱਲਬਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਨਕਸ਼ਾ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇਹ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਜਾਰੀ ?
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 1816 ਦੀ ਸੁਗੌਲੀ ਸੰਧੀ ਤਹਿਤ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਧੀ ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਧੀ ਵਿਚ ਕਾਲੀ ਨਦੀ ਨੂੰ ਸੀਮਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਮਝੌਤਾ ਕਾਲੀ ਨਦੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਦੀ ਸਹੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਕਾਲੀ ਨਦੀ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਨਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਪਿਥੌਰਾਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਕਾਲਾਪਾਨੀ ਅਤੇ ਲਿੰਪੀਆਧੁਰਾ ਵਿੱਚ ਸੰਗਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:

ਮੈਲਬੌਰਨ ‘ਚ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪਿਓ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਹਜੇ ਇਸ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਉਭਰ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ ਹੈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ‘ਚ ਚੋਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਕੇਸਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਫਰਵਰੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਅਮਰ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਟਰੈਕਟਰ ਦੇ ਸਲੈਸ਼ਰ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਮਿਸਟਰ ਸਿੰਘ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੈ।

ਦੋਵਾਂ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਡਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ, ਕੁਈਨਜ਼ਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਲੋਗਨ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਵੁੱਡਹਿਲ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਫਾਰਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕੇਸਰ ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ 13 ਸਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਸੀ ਸਿਮਰਨ ਸਰਦਾਰ ਕੋਲ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਾਰਮ ਤੋਂ 10 ਘੰਟੇ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕੁੱਝ ਸਮਾਨ ਲੈਣ ਲਈ ਜਦੋਂ ਮਾਸੀ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਫਾਰਮ ਵਾਪਸ ਗਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਫਾਰਮ ‘ਚ ਚੋਰੀ ਹੋਈ ਪਈ ਸੀ।ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਲਗਭਗ $200,000 ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ ਹੈ।

ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੁਆਚੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਸਫਲ ਰਹੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਆਚੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਵਾਸ਼ਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਡ੍ਰਾਇਰ, ਇੱਕ ਏਅਰ ਫਰਾਇਅਰ, ਪ੍ਰਿੰਟਰ, ਡ੍ਰਿਲ ਸੈੱਟ ਅਤੇ ਐਂਗਲ ਗ੍ਰਾਈਂਡਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਜੀਪ, ਟਰੈਕਟਰ ਅਤੇ ਟਰਾਲੇ ਸਮੇਤ ਕਈ ਵਾਹਨ ਵੀ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਘਠਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੇਸਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਹੁਣ ਸਭ ਕੁੱਝ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਜੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਾਸ ਸਨ ਉਹ ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਬਚੀਆਂ, ਸਭ ਕੁੱਝ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਾਪਰੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ ਇਕ ਹੋਰ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੋਚਿਆ।

ਦੋਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਸੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਕੇਸਰ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਭਰਾ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮਾਸੀ ਕੋਲ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਰ ਵੀ ਬੋਝ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਸੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਜਿੰਨਾ ਹੋ ਸਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਹੁਣ ਕੋਈ ਵੀ ਮਦਦ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਮਦਦ ਹੈ … ਕਰਿਆਨੇ, ਪੈਟਰੋਲ, ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ,” ਉਸ ਲਈ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਹੋਵੇਗੀ।