ਜਦੋਂ ਸੂਬੇ ਆਪਸ 'ਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਏਕਤਾ ਖ਼ਤ-ਰਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ

ਮੁੱਦਾ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ

22 ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 ਨੂੰ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਹਿਲਗਾਮ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਨੇ 26 ਮਾਸੂਮ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ। ਇਹ ਹਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਧ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਡਰ ਅਤੇ ਅਸਥਿਰਤਾ ਫੈਲਾਉਣਾ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਮੌਜੂਦਾ ਰਣਨੀਤੀ-ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਦੋਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ-ਇੱਕ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਬਣੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦਾ ਭੂਗੋਲ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਰਚਨਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਆਏ ਹਨ-ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਰਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਵੈਰੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਟਕਰਾਅ। ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਦੋ-ਪੱਖੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਤਿੰਨ-ਪੱਖੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਚੀਨ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤਾਕਤਾਂ ਵੀ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹਨ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਡੈਮ ਤੇ ਤਾਲਾ: ਪਾਣੀ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਹਥਿਆਰ

ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, ਨੰਗਲ ਡੈਮ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚਕਾਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੰਡ 'ਤੇ ਵੱਡਾ ਵਿਵਾਦ ਛਿੜ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਹਰਿਆਣਾ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਡੈਮ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰਕੇ ਕੰਟਰੋਲ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਘੀ ਆਤਮਾ ਲਈ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਰਾਜ ਆਪਸ 'ਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਏਕਤਾ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮੋਰਚਾ

ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੀਡੀਐਸ, ਜਨਰਲ ਬਿਪਿਨ ਰਾਵਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ "ਢਾਈ ਮੋਰਚਿਆਂ" ਤੇ ਲੜਾਈ ਲੜਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਟਕਰਾਅ। ਇਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮੋਰਚਾ ਬੰਦੂਕਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਲਮ, ਮੀਡੀਆ, ਅਦਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸੂਬਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਆਗੂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਖ਼ਤਰਾ ਹੋਰ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਲੀਕ

ਹੁਣ ਮੁੱਦਾ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਹਰਿਆਣਾ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਵੇਗਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਅਸਲ ਮੁੱਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸੰਘੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਕ ਰਾਜ ਸੰਕਟ ਵੇਲੇ ਦੂਜੇ ਰਾਜ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਨੰਗਲ ਡੈਮ ਦਾ ਤਾਲਾ ਸੰਘੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਹਿਲ ਰਹੀ ਹੈ।

ਮੋਦੀ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਉਮੀਦ

ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਦੋ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ-ਬਾਹਰੀ ਅੱਤਵਾਦ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਭਾਜਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ 'ਚ ਜਨਤਾ ਦੀਆਂ ਆਸਾਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵੱਲ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਜ਼ਬੂਤ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਹੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੋਦੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਵੀ ਹੁਣ ਤਰਕ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਵਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸੰਘੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੇ ਹਮਲਾ

ਪੰਜਾਬ-ਹਰਿਆਣਾ ਪਾਣੀ ਵਿਵਾਦ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੰਡ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸੰਘੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਤੇ ਵੀ ਹਮਲਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਆਗੂ ਸੰਕਟ ਵੇਲੇ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਥਾਂ ਟਕਰਾਅ ਚੁਣਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਭਾਜਨ ਨੂੰ ਵਧਾਵਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਚੁੱਪ

ਜੋ ਵਰਗ ਕਦੇ ਕਿਸਾਨ ਜਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਸੀ, ਉਹ ਅੱਜ ਪਾਣੀ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਚੁੱਪ ਹੈ। ਇਹ ਚੁੱਪ ਵੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਇੱਕ ਝਲਕ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਗ ਸੱਤਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅਸਥਿਰਤਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼

ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਸਲ ਰੂਹ ਆਮ ਆਦਮੀ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੀ ਹੈ-ਕਿਸਾਨ, ਮਜ਼ਦੂਰ, ਦੁਕਾਨਦਾਰ, ਸਿਪਾਹੀ ਜਾਂ ਅਧਿਆਪਕ-ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਵਿਭਾਜਨ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਸਰਹੱਦਾਂ 'ਤੇ ਜੰਗ ਹੋਵੇ, ਨਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਭਾਜਨ।

ਹੱਲ ਕੀ ਹੈ?

ਰਾਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਘੀ ਸੰਵਾਦ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ

ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਭਾਜਨ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਰੋਕਥਾਮ

ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ

ਸਾਰ:

ਭਾਰਤ ਅੱਜ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਹਰੀ ਵੈਰੀਆਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਭਾਜਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਟਕਰਾਅ ਨਾਲ ਵੀ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਿਵਾਦ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹਨ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਅੰਦਰੋਂ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਏਕਤਾ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸੰਘੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਹਰ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਚੌਕਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।