ਜਦੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸੀ – ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਸੋਚ

ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ (3 ਮਈ) ਹੁਣ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਤਿਉਹਾਰ ਵਾਂਗ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਦੇ ਜੋ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਚੌਥਾ ਥੰਮ੍ਹ ਸੀ, ਅੱਜ ਉਹ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਅਤੇ ਰੀਲਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਥਾਂ 'ਕੰਟੈਂਟ' ਨੇ, ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਟ੍ਰੈਂਡਿੰਗ ਟੈਗਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਤੇ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣਾ 'ਸੁਰੱਖਿਅਤ' ਵਿਕਲਪ। ਸ਼ਾਇਦ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ #ThrowbackToJournalism ਹੀ ਟ੍ਰੈਂਡ ਬਣੇ।

ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਤੋਂ ਇੰਫਲੂਐਂਸਰ ਤੱਕ: ਇੱਕ ਬਦਲਾਅ

ਕਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਰਦੇ, ਅੱਜ ਕਈ ਵਾਰ ਉਹੀ ਸੱਤਾ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਲਮ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਪਾਂਸਰਸ਼ਿਪਾਂ ਦੀ ਚਮਕ ਵਿੱਚ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਈ। ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੀਤੀਆਂ ਹੁਣ ਮੁੱਲਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਤੈਅ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਿਊਜ਼ ਚੈਨਲਾਂ 'ਤੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਰੌਲਾ, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਥਾਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਹੈ।

ਇਸ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਇੰਫਲੂਐਂਸਰਾਂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਇੰਫਲੂਐਂਸਰਾਂ ਕੋਲ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਰਸਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਕੈਮਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਹਰ ਮੁੱਦਾ ਇੱਕ 'ਕੰਟੈਂਟ ਆਈਡੀਆ' ਹੈ-ਭਾਵੇਂ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ।

ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਵਿੱਥ ਵਸਤੀ ਜਾਂ ਰੀਲਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ?

ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸੱਚ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਵਾਬਦੇਹ ਹੈ, ਗਲਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੰਫਲੂਐਂਸਰ ਲਈ ਵਿਊਜ਼, ਫਾਲੋਅਰ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਂਡ ਡੀਲਾਂ ਹੀ ਮਾਪਦੰਡ ਹਨ-ਸੱਚ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਕਰੇ, ਉਹ 'ਗੱਦਾਰ', ਪਰ ਇੰਫਲੂਐਂਸਰ ਹੱਸ ਕੇ ਉਹੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਦੇਵੇ, ਉਹ 'ਦਲੇਰ'।

ਅੱਜ ਜਨਤਾ ਵੀ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਥਾਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਨਾਲ ਉਦਾਸੀ, ਰੀਲਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਰਾਹਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ, ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਚੁੱਪ ਸਾਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਸਗੋਂ ਰੀਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ ਆਰਾਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਕਲਪਨਾ: ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਜਾਂ 'ਇੰਫਲੂਐਂਸਰ ਦਿਵਸ'?

ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ, 3 ਮਈ ਨੂੰ ਅਸੀਂ 'ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ' ਨਹੀਂ, 'ਇੰਫਲੂਐਂਸਰ ਦਿਵਸ' ਮਨਾਈਏ। ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇ, "ਤੂੰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਕੀ ਬਣੇਂਗਾ?" ਜਵਾਬ ਆਵੇ, "ਵੀਡੀਓ ਬਣਾ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਬਦਲਾਂਗਾ!" ਲੋਕਤੰਤਰ 'ਤੇ ਵੀ ਰੀਲ ਬਣੇਗੀ, ਤੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਭੁੱਲੀ ਹੋਈ ਯਾਦ ਵਾਂਗ ਬੈਠੀ ਹੋਏਗੀ।

ਅਸਲ ਚੁਣੌਤੀ: ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ

ਇਹ ਹਾਸੋਹੀਣੀ ਹਕੀਕਤ ਹੈ, ਪਰ ਓਨੀ ਹੀ ਸੱਚ। ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਆਤਮਾ ਆਜ਼ਾਦ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਆਤਮਾ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਫਾਲੋਅਰਜ਼ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚ ਗਈ, ਤਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਵੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਬਾਇਓ ਵਾਂਗ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਵੇਗੀ।

ਇਸ ਗਿਰਾਵਟ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਵੀਆਂ, ਲੇਖਕਾਂ, ਚਿੰਤਕਾਂ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਲੋਕਤੰਤਰ ਸਿਰਫ਼ ਚੋਣਾਂ ਨਹੀਂ, ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਨਾਲ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ-ਜੋ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ, ਸੱਚ ਬੋਲੇ, ਤੇ ਸੱਤਾ ਅੱਗੇ ਨਾ ਝੁਕੇ।

"ਜਦੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸੀ..."

ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ 2025: ਅਸਲ ਮਤਲਬ

ਹਰ ਸਾਲ 3 ਮਈ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਪ੍ਰੈਸ ਲੋਕਤੰਤਰ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਦਿਨ, ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰੈਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਆਤਮਾ ਹੈ। ਸੱਚਾਈ, ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਅਤੇ ਨਿਰਭੀਕਤਾ-ਇਹੀ ਅਸਲ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਪਹਚਾਣ ਹੈ।