ਤਹੱਵੁਰ ਰਾਣਾ ਦੀ 26/11 ਦੇ ਮੁੰਬਈ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਕੀ ਸੀ ?
ਡੇਵਿਡ ਹੈਡਲੀ (ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਦਾਊਦ ਗਿਲਾਨੀ) ਅਤੇ ਤਹੱਵੁਰ ਰਾਣਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਦੋਸਤ ਸਨ।
By : Gill
ਤਹੱਵੁਰ ਰਾਣਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ 26/11 ਦੇ ਮੁੰਬਈ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਡੇਵਿਡ ਹੈਡਲੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਰਾਹੀਂ ਕਿਵੇਂ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
🕵️♂️ ਤਹੱਵੁਰ ਰਾਣਾ ਤੇ ਡੇਵਿਡ ਹੈਡਲੀ ਦੀ ਸਾਂਝ
ਡੇਵਿਡ ਹੈਡਲੀ (ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਦਾਊਦ ਗਿਲਾਨੀ) ਅਤੇ ਤਹੱਵੁਰ ਰਾਣਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਦੋਸਤ ਸਨ।
ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ।
📜 ਗਵਾਹੀ ਰਾਹੀਂ ਪਰਦਾਫਾਸ਼:
ਹੈਡਲੀ ਨੇ ਗਵਾਹੀ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ: ਉਸਨੇ ਲਸ਼ਕਰ-ਏ-ਤੋਇਬਾ ਦੇ ਕਈ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ (2002-2005).
2006 ਤੋਂ 2008 ਤੱਕ, ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਮਲਿਆਂ ਲਈ ਟਾਰਗੇਟਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ।
ਤਹੱਵੁਰ ਰਾਣਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਰੋਬਾਰ “First World Immigration Services” ਰਾਹੀਂ ਕਵਰ ਆਈਡੈਂਟੀਟੀ ਦਿੱਤੀ।
ਰਾਣਾ ਨੇ ਮੁੰਬਈ ਦਫ਼ਤਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਹੈਡਲੀ ਦੀ ਭਾਰਤ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਤੇ ਲਸ਼ਕਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰਾਣਾ ਨੂੰ ਸੀ।
🧾 ਸਬੂਤ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼:
ਹੈਡਲੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਨੂੰ:
ਈਮੇਲਾਂ, ਸੰਵਾਦ ਰਿਕਾਰਡ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੁਸ਼ਟੀ ਮਿਲੀ।
ਇਹ ਸਬੂਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਬੇਖ਼ਬਰ ਸਾਥੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਸੀ।
✈️ ਹਵਾਲਗੀ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤ:
2025 ਵਿੱਚ, ਅਮਰੀਕੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਰੱਦ ਕੀਤੀ। ਹੁਣ ਰਾਣਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ 2008 ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਉਸ ਲਈ ਉੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।
🔥 26/11 ਹਮਲੇ – ਪਿਛੋਕੜ:
10 ਲਸ਼ਕਰ ਦੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਰਾਹੀਂ ਮੁੰਬਈ ਆਏ।
ਤਾਜ ਹੋਟਲ, ਛਤਰਪਤੀ ਟਰਮੀਨਸ, ਲਿਓਪੋਲਡ ਕੈਫੇ, ਆਦਿ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ।
166 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਸੈਂਕੜੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।
ਹੈਡਲੀ ਨੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਟਾਰਗੇਟ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰਾਹੀਂ ਚੁਣੇ।
🌍 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼:
ਮੁੰਬਈ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹੈਡਲੀ ਨੇ ਡੈਨਮਾਰਕ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।
ਇਹ ਹਮਲਾ ਪੈਗੰਬਰ ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਕਾਰਟੂਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਸੀ।
ਰਾਣਾ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗੀਦਾਰ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤਹਵੁਰ ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਇਹ ਸਫਲਤਾ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲੀ?" — ਦਾ ਜਵਾਬ ਇਸ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਗੂੰਜੇਦਾਰ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤਹਵੁਰ ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲੀ?
1. ਨਿਰੰਤਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ:
ਤਹਵੁਰ ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਕੋਈ ਇਕ ਰਾਤ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਦਸ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਲੰਬੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੜਾਈ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਥਿਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸਬੂਤ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰੰ-ਵਾਰ ਦਿੱਤੇ।
2. ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕੱਦਮੇ:
ਰਾਣਾ ਨੇ ਅਨੇਕ ਪਟੀਸ਼ਨਾਂ, "ਹੈਬੀਅਸ ਕਾਰਪਸ", "ਡਬਲ ਜਿਓਪਰਡੀ", ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਆਦਿ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾਲਗੀ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਹਰੇਕ ਪਟੀਸ਼ਨ ਰੱਦ ਹੋਈ।
3. ਹੈਡਲੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ:
ਉਸਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦੋਸਤ ਡੇਵਿਡ ਹੈਡਲੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਨੇ ਰਾਣਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ। ਰਾਣਾ ਨੇ ਹੈਡਲੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਉੱਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਪਰ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਰਾਣਾ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਹੈਡਲੀ LeT ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ।
4. ਭਾਰਤ ਦੀ NIA ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ:
NIA ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ 'ਚ ਕਈ ਵਾਰੀ ਦੌਰਾ ਕਰਕੇ, ਸਬੂਤ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ।
ਦਯਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਵਰਗੇ ਸੀਨੀਅਰ ਭਾਰਤੀ ਵਕੀਲਾਂ ਨੇ 'ਪ੍ਰੋ ਬੋਨੋ' ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
5. ਅੰਤਮ ਮੋਹਰਾ — ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਸਤੀ:
2025 ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 'ਚ, PM ਮੋਦੀ ਦੀ ਅਮਰੀਕਾ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ, ਟਰੰਪ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਹਵਾਲਗੀ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ।
ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਮਾਰਕੋ ਰੂਬੀਓ ਨੇ ਹਵਾਲਗੀ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ।
6. ਰਾਣਾ ਦੀਆਂ ਆਖਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵੀ ਫੇਲ੍ਹ:
ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀਆਂ ਅੰਤਮ ਅਰਜ਼ੀਆਂ ਵੀ ਰੱਦ ਹੋਈਆਂ।
ਤਹਵੁੱਰ ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ: 26/11 ਦੇ ਮੁੰਬਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾ ਤਹਵੁੱਰ ਰਾਣਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਮ ਇੰਨਾ ਸੌਖਾ ਅਤੇ ਸਰਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਸੰਭਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕੇਂਦਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਵਾਲਗੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਲਈ NIA ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਲਈ ਮਨਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ।
64 ਸਾਲਾ ਤਹਵੁਰ ਹੁਸੈਨ ਰਾਣਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਦਾ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਨਾਗਰਿਕ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ 18 ਅਕਤੂਬਰ, 2009 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ, 3 ਅਕਤੂਬਰ, 2009 ਨੂੰ, ਉਸਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦੋਸਤ ਡੇਵਿਡ ਕੋਲਮੈਨ ਹੈਡਲੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
2009 ਵਿੱਚ 26/11 ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, NIA ਡੇਵਿਡ ਹੈਡਲੀ ਅਤੇ ਤਹਵੁਰ ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਿਰਾਸਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘੀ ਜਾਂਚ ਬਿਊਰੋ (FBI) ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਨਿਆਂ ਵਿਭਾਗ ਨਾਲ ਨਿਯਮਤ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਐਨਆਈਏ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 2010 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹੈਡਲੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਾਣਾ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਐਨਆਈਏ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ 2018 ਵਿੱਚ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਬੂਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।
2020 ਵਿੱਚ ਰਾਣਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਐਨਆਈਏ ਟੀਮਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਵਕੀਲਾਂ ਨੂੰ ਕੇਸ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ, ਦੋਸ਼ਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਰਾਣਾ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਬੈਰਿਸਟਰ ਪਾਲ ਗਾਰਲਿਕ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੀਨੀਅਰ ਵਕੀਲ ਦਯਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਨੇ ਰਾਣਾ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਵਕੀਲਾਂ ਨੂੰ 'ਪ੍ਰੋ ਬੋਨੋ' ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਸਮੂਹਿਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੇਸ, ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਕੇਸਾਂ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਰਾਣਾ ਨੇ ਹਵਾਲਗੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਖੇਡੀ ਨਵੀਂ ਚਾਲ
ਫਿਰ ਰਾਣਾ ਨੇ ਦੋਹਰੇ ਖ਼ਤਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਹਵਾਲਗੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਹੈਬੀਅਸ ਕਾਰਪਸ ਅਦਾਲਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਪਟੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਅਪਰਾਧ ਲਈ ਦੋ ਵਾਰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚਕਾਰ ਹਵਾਲਗੀ ਸੰਧੀ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਉਸਦੀ ਭਾਰਤ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਮਰੀਕੀ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਵਾਲਗੀ ਸੰਧੀ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
🔚 ਨਤੀਜਾ:
ਡੇਵਿਡ ਹੈਡਲੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਨਾਲ ਇਹ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਤਹੱਵੁਰ ਰਾਣਾ ਨੇ ਲਸ਼ਕਰ-ਏ-ਤੋਇਬਾ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ — ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਮਦਦ ਕਰਕੇ, ਬਲਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਾਥੀ ਵਜੋਂ।
