ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਪਤਨ: IIT ਗਾਂਧੀਨਗਰ ਦੀ ਖੋਜ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ
ਆਈਆਈਟੀ ਗਾਂਧੀਨਗਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਿਮਲ ਮਿਸ਼ਰਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ 'ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨਜ਼ ਅਰਥ ਐਂਡ ਐਨਵਾਇਰਮੈਂਟ' ਜਰਨਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ:
By : Gill
ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰਹੱਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਹੁਣ ਆਈਆਈਟੀ ਗਾਂਧੀਨਗਰ ਦੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਖੁਲਾਸੇ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ, ਹੜੱਪਾ ਅਤੇ ਮੋਹੇਨਜੋ-ਦਾਰੋ ਵਰਗੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦਾ ਪਤਨ ਅਚਾਨਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਗੰਭੀਰ ਸੋਕਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਕਾਰਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਹੋਇਆ।
ਇਹ ਸਭਿਅਤਾ ਲਗਭਗ 5,000 ਤੋਂ 3,500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਆਪਣੇ ਉੱਨਤ ਡਰੇਨੇਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਨੈੱਟਵਰਕਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ।
ਖੋਜ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨਤੀਜੇ
ਆਈਆਈਟੀ ਗਾਂਧੀਨਗਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਿਮਲ ਮਿਸ਼ਰਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ 'ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨਜ਼ ਅਰਥ ਐਂਡ ਐਨਵਾਇਰਮੈਂਟ' ਜਰਨਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ:
ਘੱਟ ਵਰਖਾ: ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੌਰਾਨ ਔਸਤ ਸਾਲਾਨਾ ਬਾਰਿਸ਼ 10-20% ਘੱਟ ਗਈ।
ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ: ਖੇਤਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਲਗਭਗ 0.5 C ਵਧਿਆ।
ਸੋਕਿਆਂ ਦੀ ਲੜੀ: ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਚਾਰ ਵੱਡੇ ਸੋਕੇ ਆਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ 85 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ।
ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬਾ ਸੋਕਾ: ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬਾ ਸੁੱਕਾ ਦੌਰ 164 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ 91% ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
ਸਬੂਤ: ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਉੱਚ-ਰੈਜ਼ੋਲੂਸ਼ਨ ਵਾਲੇ ਜਲਵਾਯੂ ਮਾਡਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਬੂਤ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਫਾ ਸਟੈਲੈਕਟਾਈਟਸ ਅਤੇ ਝੀਲ ਦੇ ਤਲਛਟ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਤਬਾਦਲਾ: ਸੋਕੇ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਘੱਟ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਵਸਣ।
ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ: ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਕਣਕ ਅਤੇ ਜੌਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੋਕਾ-ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੋਕੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ।
ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਟੁੱਟਣਾ: ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਤਣਾਅ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਪੇਂਡੂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਖਤਮ ਹੋ ਗਏ।
🌏 ਗਲੋਬਲ ਕਾਰਕ
ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉੱਤਰੀ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਵਿੱਚ ਐਲ ਨੀਨੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤੇ ਹਿੰਦ ਮਹਾਸਾਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੌਨਸੂਨ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਰਿਸ਼ ਘੱਟ ਗਈ।
💡 ਅੱਜ ਲਈ ਸਬਕ
ਇਹ ਖੋਜ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਮਾਜ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤਣਾਅ ਲਈ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਦੁਨੀਆ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਕੂਲਨ ਅੱਜ ਵੀ ਓਨੇ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।
