ਟਾਈਗਰ ਦਿਵਸ : ਦੁਨੀਆ ਦੇ 75% ਬਾਘ ਇੱਥੇ ਹਨ ?

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਿੱਥੇ ਹੈ, ਬਾਘਾਂ ਨੇ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ?

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟਾਈਗਰ ਦਿਵਸ ਮੌਕੇ, ਭਾਰਤ ਲਈ ਇਹ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟਾਈਗਰ ਸੰਭਾਲ ਅਥਾਰਟੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਜੋ ਕਿ 2010 ਵਿੱਚ 1,706 ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਸੀ, 2022 ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਕੇ 3,682 ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਅੰਕੜੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਤਿੰਨ-ਚੌਥਾਈ ਬਾਘ, ਯਾਨੀ 75 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਨ।

ਬਾਘਾਂ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵ

ਬਾਘ ਸਿਰਫ਼ ਜੰਗਲ ਦੀ ਗਰਜ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਪੂਰੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ "ਜੇਕਰ ਬਾਘ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੰਗਲ ਹਨ, ਜੇਕਰ ਜੰਗਲ ਹਨ, ਤਾਂ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਨਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਨਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਹੈ।" ਜਦੋਂ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ

ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਹ ਸਫਲਤਾ ਬਾਘਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਬਚਾ ਕੇ, ਮਨੁੱਖ-ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ, ਬਾਘਾਂ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੰਭਾਲ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਵਿਸ਼ਵ ਟਾਈਗਰ ਦਿਵਸ ਅਤੇ Tx2 ਟੀਚਾ

ਹਰ ਸਾਲ 29 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟਾਈਗਰ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਜਾਨਵਰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਸ਼ਿਕਾਰ, ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਾਰਨ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ, 2010 ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਦੇ ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਸਬਰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟਾਈਗਰ ਸੰਮੇਲਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵ ਟਾਈਗਰ ਦਿਵਸ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 13 ਟਾਈਗਰ ਰੇਂਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ 2022 ਤੱਕ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੁੱਗਣੀ ਕਰਨ (Tx2 ਟੀਚਾ) ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਹ ਟੀਚਾ 10 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ।

ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਟਾਈਗਰ: ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਹਿਲ

ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1973 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਟਾਈਗਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਕੇ ਸਿਰਫ਼ 1,827 ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ 1900 ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਬਾਘਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨਾ, ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੌਂ ਰਿਜ਼ਰਵਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 58 ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਹਨ, ਜੋ 75,000 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਵੰਡ

2022 ਵਿੱਚ ਕੈਮਰਾ ਟ੍ਰੈਪ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ, ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 3,167 ਬਾਘ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਧਿਕਤਮ ਅਨੁਮਾਨ 3,925 ਅਤੇ ਔਸਤਨ 3,682 ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕੁੱਲ ਬਾਘਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਨ।

ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਘਾਂ ਵਾਲੇ ਰਾਜ:

ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼: 785 ਬਾਘ

ਕਰਨਾਟਕ: 563 ਬਾਘ

ਉਤਰਾਖੰਡ: 560 ਬਾਘ

ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼: 222 ਬਾਘ

ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ:

ਕਾਰਬੇਟ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ: 260

ਬਾਂਦੀਪੁਰ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ: 150

ਨਾਗਰਹੋਲ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ: 141

ਬੰਧਵਗੜ੍ਹ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ: 135

ਦੁਧਵਾ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ: 135

ਕਾਨਹਾ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ: 105

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੱਛਮੀ ਘਾਟ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਮਿਜ਼ੋਰਮ, ਨਾਗਾਲੈਂਡ, ਗੋਆ, ਝਾਰਖੰਡ, ਅਰੁਣਾਚਲ ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਜੇ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।

ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ

2018 ਵਿੱਚ ਯੂਪੀ ਵਿੱਚ 173 ਬਾਘ ਸਨ, ਪਰ 2022 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਕੇ 222 ਹੋ ਗਈ। ਇਸਦਾ ਸਿਹਰਾ ਬਿਹਤਰ ਗਸ਼ਤ, ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ 'ਟਾਈਗਰ ਫਰੈਂਡ' ਵਰਗੇ ਭਾਈਚਾਰਾ-ਅਧਾਰਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 'ਟਾਈਗਰ ਫਰੈਂਡ' ਹੁਣ ਐਪਸ ਅਤੇ ਵਟਸਐਪ ਰਾਹੀਂ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਬਾਘਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ, ਫੋਟੋਆਂ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ-ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ।