ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਖ਼ਤਰਾ
ਗੰਭੀਰ ਗਾੜ੍ਹਾਪਣ: ਕੋਲਕਾਤਾ, ਦਿੱਲੀ, ਚੇਨਈ ਅਤੇ ਮੁੰਬਈ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਪੱਧਰ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
ਭਾਰਤ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਹਵਾ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੰਕਟ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਪਹਿਲੂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ: ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਲਿਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕਸ (Microplastics) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ। "ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਪਲਾਸਟਿਕ" ਦਾ ਇਹ ਨਵਾਂ ਖ਼ਤਰਾ ਅਕਸਰ ਅਦਿੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਸਿਹਤ ਜੋਖਮ ਡੂੰਘੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
🔬 ਮੁੱਖ ਖੋਜਾਂ ਅਤੇ ਸਰੋਤ
ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟ੍ਰੌਪਿਕਲ ਮੀਟੀਓਰੌਲੋਜੀ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਇਸ ਖ਼ਤਰੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ:
ਸਰਵ ਵਿਆਪਕਤਾ: ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹਵਾ ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਛੋਟੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਕਣ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਇੱਕ ਸਾਲ ਭਰ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਗੰਭੀਰ ਗਾੜ੍ਹਾਪਣ: ਕੋਲਕਾਤਾ, ਦਿੱਲੀ, ਚੇਨਈ ਅਤੇ ਮੁੰਬਈ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਪੱਧਰ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਾੜ੍ਹਾਪਣ: ਕੋਲਕਾਤਾ (ਲਗਭਗ 14 ਮਾਈਕ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਘਣ ਮੀਟਰ) ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਾਹ: ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਅਸਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ 8 ਘੰਟੇ ਬਿਤਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸੈਂਕੜੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕ ਕਣਾਂ (ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 370, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 300) ਨੂੰ ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮੌਸਮੀ ਪਰਿਵਰਤਨ: ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸੰਪਰਕ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਗਭਗ ਦੁੱਗਣਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕਸ ਦੇ ਸਰੋਤ:
ਇਹ ਕਣ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
ਪੋਲਿਸਟਰ ਫਾਈਬਰ: ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਕੱਪੜਿਆਂ ਅਤੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੋਂ।
ਪੋਲੀਥੀਲੀਨ: ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੈਕਿੰਗ ਤੋਂ।
ਸਟਾਇਰੀਨ-ਬਿਊਟਾਡੀਨ ਰਬੜ: ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਟਾਇਰਾਂ ਅਤੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਤੋਂ।
ਪਲਾਸਟਿਕ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਵੀ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਡਾਈਆਕਸਿਨ ਛੱਡਦਾ ਹੈ।
🩺 ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਇੱਕ 'ਟ੍ਰੋਜਨ ਹਾਰਸ' ਖ਼ਤਰਾ
ਡਾਕਟਰੀ ਮਾਹਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਣਾਂ ਦੇ ਹੌਲੀ ਅਤੇ ਚੁੱਪ ਖ਼ਤਰੇ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ:
ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਜਾਣਾ: ਕਣ 10 ਮਾਈਕ੍ਰੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਚੌੜੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਨ।
"ਟ੍ਰੋਜਨ ਹਾਰਸ" ਪ੍ਰਭਾਵ: ਇਹ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕਸ ਇੱਕ ਕੈਰੀਅਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਦਾਰਥ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:
ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਰਸਾਇਣ: ਸੀਸਾ, ਆਰਸੈਨਿਕ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਮੀਅਮ ਵਰਗੀਆਂ ਭਾਰੀ ਧਾਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਰੋਗਾਣੂ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਅਤੇ ਫੰਗਲ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਵੀ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਬਿਮਾਰੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਸਾਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸੰਭਾਵੀ ਜੋਖਮ: ਅਧਿਐਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਿਹਤ ਜੋਖਮਾਂ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:
ਸਾਹ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ: ਦਮਾ, ਬ੍ਰੌਨਕਾਈਟਿਸ, ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਸੋਜਸ਼, ਅਤੇ ਨਮੂਨੀਆ।
ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਜੋਖਮ: ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਕਣ ਖੂਨ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਜੋਖਮ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਕਣ ਪਲੈਸੈਂਟਾ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਦੇ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ।
🏛️ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਲੋੜ
ਵਰਤਮਾਨ ਸਥਿਤੀ: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਮੌਜੂਦਾ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਫੈਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਢੁਕਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰਹਿਤ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਮੰਗ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਗ੍ਰੀਨ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ (NGT) ਨੇ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ (CPCB) ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਬੀਨਟ ਏਅਰ ਕੁਆਲਿਟੀ ਸਟੈਂਡਰਡ ਅਧੀਨ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਮਾਈਕ੍ਰੋਪਲਾਸਟਿਕਸ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੇ।
"ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਪਲਾਸਟਿਕ" ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਚੁਣੌਤੀ ਬਹੁਪੱਖੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਵਾਇਤੀ ਸਰੋਤਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਵਾਹਨ ਨਿਕਾਸ) ਤੋਂ, ਸਗੋਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਮਾੜੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਤੋਂ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।