ਕੀ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਭੂਚਾਲ ? ਵਿਗਿਆਨੀ ਕਿਉਂ ਹਨ ਚਿੰਤਤ ?

ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਵਿੱਚ 8.8 ਤੀਬਰਤਾ ਦੇ ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਫਿਰ ਵੱਧ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਵਿਗਿਆਨੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਕਈ ਖਾਸ ਕਾਰਨ ਹਨ।

ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਚਾਲੀ ਪਾੜਾ (Central Seismic Gap) ਕੀ ਹੈ?

ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ "ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਚਾਲੀ ਪਾੜਾ" (Central Seismic Gap) ਹੈ। ਵਾਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸੀਸਮੌਲੋਜੀਕਲ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਡਾ. ਪਰਮੇਸ਼ ਬੈਨਰਜੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ:

ਊਰਜਾ ਦਾ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣਾ: ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਸਿੱਕਮ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਭੂਚਾਲਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਯੂਰੇਸ਼ੀਅਨ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟਾਂ ਦੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਟਕਰਾਉਣ ਕਾਰਨ ਲਗਾਤਾਰ ਭੂਚਾਲੀ ਊਰਜਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਭੂਚਾਲ ਨਹੀਂ: ਪਿਛਲੇ 500-600 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਭੂਚਾਲ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲੀ ਊਰਜਾ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਿਕਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ "ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਚਾਲੀ ਪਾੜਾ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਾਂਗੜਾ ਤੋਂ ਨੇਪਾਲ-ਬਿਹਾਰ ਸਰਹੱਦ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਛੋਟੇ ਭੂਚਾਲ ਨਾਕਾਫ਼ੀ: ਭਾਵੇਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ (ਭਟਵਾੜੀ), ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ, ਚਮੋਲੀ ਅਤੇ ਪਿਥੌਰਾਗੜ੍ਹ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਛੋਟੇ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਝਟਕੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਛੋਟੇ ਭੂਚਾਲ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਪੂਰੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ 7 ਜਾਂ 8 ਰਿਕਟਰ ਸਕੇਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੀਬਰਤਾ ਦੇ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਵਿਗਿਆਨੀ ਕਿਉਂ ਚਿੰਤਤ ਹਨ?

ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਕਈ ਪੁਖਤਾ ਕਾਰਨ ਹਨ:

ਵੱਡੇ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ: ਡਾ. ਬੈਨਰਜੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਹਿਮਾਲਿਆ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ 7 ਜਾਂ 8 ਰਿਕਟਰ ਸਕੇਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੀਬਰਤਾ ਦਾ ਭੂਚਾਲ ਆਉਣਾ ਲਗਭਗ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ।

ਸਮੇਂ ਦਾ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ: ਭਾਵੇਂ ਵਿਗਿਆਨੀ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਸਕਦੇ, ਪਰ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਹ ਭੂਚਾਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਸਿੱਕਮ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਭੂਚਾਲ ਜ਼ੋਨ: ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਭੂਚਾਲ ਜ਼ੋਨ 4 ਅਤੇ 5 ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉੱਚ-ਜੋਖਮ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਢਿੱਲੀ ਬਣਤਰ ਕਾਰਨ ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧੇਰੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਦਿੱਲੀ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ: ਡਾ. ਬੈਨਰਜੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹਨ, ਜੇਕਰ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਭੂਚਾਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਝਟਕੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਕੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ?

ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਚੇਤਾਵਨੀਆਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਠੋਸ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਲੋੜ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਸੰਭਾਵੀ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲ ਰੋਕੂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ, ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭੂਚਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੋਗੇ?